Κάθε χειρόγραφο αποτελεί ένα αθροιστικό εργαλείο πληροφόρησης, που πραγματώνεται στο τρίγωνο συγγραφέα (müellif) - αντιγραφέα (müstensih) - αναγνώστη· με άλλα λόγια, το κύριο στοιχείο του είναι το κείμενο, αλλά περιέχει και στοιχεία πέρα από το κυρίως κείμενο. Κατά τη διαδρομή τους δια μέσου των αιώνων και των γεωγραφικών χώρων, αυτά εμπλουτίζονται με επιπλέον πληροφορίες. Ένα από τα στοιχεία των χειρογράφων είναι οι καταχωρίσεις των αντιγράφων. Εκτός από τα βιβλιογραφικά στοιχεία του αυθεντικού και του αντιγράφου, οι καταγραφές αυτές παρέχουν στον αναγνώστη και εξωτερικές πληροφορίες που μπορούν να φωτίσουν και να λειτουργήσουν ως πηγές για την κοινωνική και πολιτιστική ζωή.

Τα χειρόγραφα έχουν μια πτυχή που εκπλήσσει και διεγείρει σαν ελκυστικό μυστήριο - προκλητική σχεδόν σαν κάποιου είδους λυχνάρι του Αλαντίν. Πέρα από το κείμενο του συγγραφέα, τα χειρόγραφα περιλαμβάνουν πολλά στοιχεία που πάνε αιώνες πίσω όπως οι καταγραφές fevâid και εξωτερικές καταγραφές (σχετικές με ανθρώπους, ζώα, τη φύση και τα αντίγραφα εν γένει). Χάρη σε αυτά τα στοιχεία, συντηρούνται για αιώνες πληροφορίες σχετικά με τους ανθρώπους, την εποχή και τον τόπο, μέσα στα αντίγραφα. Πάνω σε οποιοδήποτε φύλλο, οποιουδήποτε αντιγράφου, είναι δυνατόν να πετύχει κανείς στιγμιότυπα ζωής από οποιοδήποτε σημείο μεταξύ γέννησης και θανάτου. Η συστηματική και υπομονετική μελέτη των εξωκειμενικών στοιχείων των αντιγράφων θα μας βοηθήσει να ανοίξουμε την πόρτα αυτού του πολλά υποσχόμενου κόσμου και να συμπληρώσουμε κενά που έχουν αφήσει στην ιστοριογραφία άλλες πρωτογενείς πηγές.

Με την ευγενική άδεια του Δρ. Sami Arslan, διευθυντή του Κέντρου Σπουδών Χειρόγραφων FSM: “Hâlet-i Rûhiyyenin Aynası Olarak İstinsah Kayıtları: Rodos’ta Bir Sürgünün Gizli Feryadı”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 24, τ. 46 (Αύγουστος 2019)